Amator Teleskop Yapımı

Saturday, November 13, 2004

Türkiye'de Bulabileceğimiz Bazı Teleskop Yapım Malzemeleri

Amatör teleskop aynası yapımı için gereken malzemelerin bir çoğunu yerel kaynaklardan sağlayabiliriz.

Toz aşındırıcılar, benzeri malzemeler
60 – 200 grit arasında yeşil / siyah Silisyum karbür (SC), 30 – 5 mikron arasında aluminyum oksit (Al2O3), pembe ve beyaz renklerde Seryum Oksit, cam kenarını pahlamak için gerekebilecek aşındırıcı bloklar vbg. aşındırıcı malzemeler kolaylıkla bulunabiliyor. İstanbul'da Akyol Taş A.Ş.'den bunları temin edebilirsiniz.Tek sakınca size gerekenden daha fazla miktarda almak zorunda kalacak olmanız çünkü ürünler genellikle 1 ila 4 kg’lık paketlerle satılıyor. (örneğin 80 grit siyah Silisyum Karbür'ün 4 kg'lık paketi 19 YTL, ya da 1 kg lık Seryum Oksit 40 YTL, oysa
Silisyum Karbür 1 kg, Seryum Oksit ise 250 gr kadar gerekli) Aynayı içbükey hale getirirken kullanacağınız araç için (tool) size gerekecek iyi kalite alçıyı diş laboratuvarlarına malzeme sağlayan depolardan 1 kg’lık paketlerle satın alabilirsiniz. Bu alçıdan yapacağınız diskin üzerine yapıştıracağınız seramik altıgen / kare seramikleri de inşaat malzemesi / betebe satan herhangi bir hırdavatçıdan alabiliriniz. Yapıştırma işlemi için gereken 2 Ton epoksi de kolayca bulunabilecek bir ürün. Istanbul Anadolu yakasında Sargın Civata (216) 634 45 62, 250 gramlık ambalajı $ 20 .- karşılığı YTL olarak satıyor. Daha ufak ambalajları da Karaköy Perşembe pazarında kolayca bulabilirsiniz. Epoksi'nin bulunduğunuz şehirdeki satıcısına ulaşmak için DEVCON ana bayii olan METSAN A.Ş. yi (212) 235 52 55 'den arayarak bilgi alabilirsiniz. Bazı kaynaklar tarafında cilalama için Seryum Oksit yerine kullanılması önerilen ‘red / black rouge’ (Fe2O3/ Fe3O4) için biraz zorlanarak da olsa kimyevi maddeler satan yerlere sorarak bunları temin etmeniz mümkün. Yurt içinden bulamayacağınız tek ürün ise optik reçine (polishing pitch). Gugolz, Acculap vbg adlarıyla satılan bu reçine / katran benzeri ürünü yurt içinden bulmanız mümkün değil. 1 ya da 1/3 kg’lık kutularla satılan bu ürünleri doğrudan yurt dışından sipariş etmeniz gerekecek . Ya da buna olanak ve zaman bulamıyorsanız, kendiniz de yapmayı deneyebilirsiniz.

Cam
Ayna yapmak için kullanacağınız cam levhaların bulunması, her yerdeki amatör yapımcıların da en çok zorlandığı konulardan birisi. Eğer bunları hazır olarak satan yerlerden satın almayı tercih etmiyorsanız, uygun kalınlıktaki cam (soda kireç / pencere camı) levhalardan kestirmeniz gerekecek. Teleskop aynası için önerilen geleneksel kalınlık oranı olan 1/6 ya uymak zorunda olmasanız da, sonuçta belirli bir çap ve odak oranı için kullanabileceğiniz asgari minimum ölçüleri saptayarak işe başlayabilirsiniz. Örneğin mahallenizdeki camcılardan bulabileceğiniz 19 mm kalınlığında cam ile 20 cm çap ve f/6 odak oranı mümkün. Bu değerler için aynanın ortası 2.501 mm derinliğinde (sagitta) oyulacağı için burada cam kalınlığı 16.5 mm ye düşecektir. Yine İstanbul'dan Gedik Cam'dan bulabileceğiniz 25 mm lik cam levhalar için çok ‘hızlı olmayan’ (> f/5) ve çap kalınlık oranı 1/16 ya kadar inebilen tasarımlar düşünebilirsiniz. Bu durumda 40 cm çapında aynalar yapabileceksiniz ve bunların da orta noktalarını 5 mm kadar aşındırarak 20 mm kalınlığına kadar incelmesine yol açacaksınız demektir. Tabii ince camlarla çalışırken gerektiği şekilde desteklenmesi, ayna hücresi içinde uygun şekilde asılarak esnememesi koşullarıyla. Yurt dışından satın alma yolunu seçerseniz daha kalın, ısıl kararlılığı çok daha yüksek camlar elde edebilirsiniz.
BVC Brosilikat, hücresel tasarımlar ne kadar para harcamaya karar verdiğinize göre kolaylıkla satın alınabiliyor. Son olarak birden fazla cam levhanın yapıştırılarak daha kalın cam elde edilmesi mümkün değil mi? diye düşünenler için: Bu şekilde yapılan denemeler, cam ve yapıştırıcının farklı ısıl genleşme katsayılarına sahip olması dolayısıyla başarılı olamıyorlar. İnce camlardan kalın bir levha elde etmek için tek yöntem bunları bir cam fırınında üst üste koyarak yüksek sıcaklıkta ergiterek daha sonra da ısıl gerilim kalmayacak şekilde yavaşça soğutarak birleştirmek ki bu da çok ucuz bir işlem değil. Konuyla ilgilenenler ATM listesinde slumping / fusion / bonding anahtar sözcükleriyle arama yapabilirler.

Diğer parçalar
Mirror cell, focuser, secondary mirror, spider, telrad, eye pieces, vbg. diğer aksamı yurt dışından temin etmeniz mümkün. Bir kısmı burada da yapılabilecek (başta mirror cell ve spider) olan bu donanımın maliyeti genellikle ayna maliyetine oranla daha az tutacağından (özellikle büyük çaptaki aynalar için) bunları yapmaktansa satın almak daha çok tercih edilmektedir. Bir de yapımı eyepiece vbg. oldukça karmaşık bir iş olup bir amatörün kaynakları düşünüldüğünde pratik olmayabilir.

Hepsini bir araya getirmek
İnternet’teki kaynaklar dışında satın alabileceğiniz bir iki kitap, işlerinizi önemli ölçüde kolaylaştıracaktır. Teleskobun boyutlandırılması, çıkacak mekanik sorunların daha önceden kestirilerek önlem alınması, daha iyi bir tasarım için bu işi sizden önce yapmış olanların tecrübelerinden yararlanmak her zaman daha kısa bir yoldur. Yapılanları incelediğinizde, nasıl bir işle karşı karşıya olduğunuzu görüp, hangi aşamaları kendi başınıza, hengileri için ise marangoz / metal atelyesi desteği almanız gerektiğine karar verebilirsiniz.

Yapılabilecek aynanın kalitesi
Eğer amatör teleskop yapımıyla ilgili kaynakları inceleyip, önerilen çalışma prensiplerine uymaya dikat ettiyseniz, muhtemelen oldukça kaliteli bir aynaya sahip olacaksınız. Bir teleskop aynası, insan tarafından şekilllendirilmiş en hassas katı mikroskobik yüzeylerden birisidir. Bir kıyaslama olması açısından, ölçüleri büyüterek şöyle bir örnek verebiliriz: 20 cm çapında bir aynayı bir an için 800 kere büyüterek çapını 1600 metreye çıkardığımızı hayal edelim. Böyle bir durumda bu tür aynalarda ortalama olarak seçilen kalınlıklar göz önüne alındığında kalınlığı da 260 – 300 metreye çıkacaktır. Bir metal atölyesinde 20 cm çapında bir parçayı genellikle 0.02 mm hassasiyetinde işlemek mümkündür ki, ölçekleri büyütürsek bizim örneğimizde bu hassasiyet yaklaşık 20 cm’ye karşılık gelmektedir. Işığın ortalama dalgaboyu 0.0005588 ile 4.318 mm arasında değişir bu ölçekte. Maksimum tolere edilebilir optik hata 0.55 mm olacaktır. Oysa iyi kalite optik yüzeylerde tolerans 0.25 mm civarındadır. 1800 metre çap, 300 metre kalınlığında bir diskte, en çok 'bir bir iskambil kartı kalınlığında' değişim!

BAZI SATICILARIN ADRES VE TELEFONLARI LİSTESİ

AKYOL TAŞ (Karbosan)
(212) 244 29 24 -- Tünel Cad. Hırdavatçılar Çarşısı No:64 Karaköy / Istanbul -- Her türlü aşındırıcı madde / Asgari paketleme miktarları : Silisyum karbürler : 5 kg, Aluminyum / Seryım Oksit(-ler): 1 kg

BAŞAK KİMYA
(212) 526 35 57 -- Hasırcılar Cad. Cömerttürk Sok. No 33 Eminönü / Istanbul -- Balmumu, terebentin, reçine ve optik reçine yapımı için gereken tüm diğer kimyasallar

BETEBE A.Ş.
(212) 482 30 10 -- Davutpaşa Cad. Cebealibey Sk. No:20 Istanbul -- Cam mozaikler / altıgen ve Dolunay (dairesel) serisi

KİMA A.Ş.
(212) 248 50 90 -- Cumhuriyet Cad No 247 Kat 3 Harbiye / Istanbul -- Cerox 1663 yüksek kaliteli seryum oksit / İsa bey

Kristal Optik

(212) 677 92 22 / (536) 614 23 73 / Furkan bey Özboran Sokak Aydoğdu İşhanı Kat 5 Güngören / Istanbul

BİLEŞİM A.Ş.
(212) 324 44 43 -- Barbaros Caddesi No:11 34396 4. Levent / Istanbul -- 3657 DPI film çıktısı

ERAY DİŞ DEPOSU
(216) 347 05 24 -- Söğütlüçeşme Cad. No 176 Kat 3 Kadıköy / Istanbul -- AMBORAK Dişçi alçısı

EVREN CIVATA
(216) 364 91 83 -- İMES 2. Sosyal tesisler karşısı No 13 Ümraniye / Istanbul -- Ağaç cıvatalar (t-nuts) metrik 8 ve 10

GEDİK CAM
(212) 289 06 06 -- Azizpaşa Mevkii, Cendere yolu Kemerburgaz Eyüp / Istanbul -- 25 mm kalınlığında cam (Nevin hanım)

KROMPLAST
(212) 270 92 43 -- Eski Oto Sanayi Sitesi Barbaros Cad No 12 4. Levent / Istanbul -- Aluminyum Kaplama

SARGIN CIVATA
(216) 634 45 62 -- Alemdağ Cad. Gümrükçüler San. Sitesi B Blok No 12 Ümraniye / Istanbul -- DEVCON 250 gr 2 ton epoksi

SUKUTİ HASSAS ALETLER
(212) 243 57 47 -- Tersane Cad. 35 80000 Karakoy / Istanbul -- Komparator Saatleri

WISA KONTRPLAK
(216) 456 76 91 -- Ataşehir Bulvarı 36.Ada Ata 2/3 D:37 Kadıköy / Istanbul -- Huş ağacından suya dayanıklı kontrplak

UTT Ltd
(212) 247 42 52 -- Halaskargazi Caddesi, Alp Palas, No:79/16 Harbiye / Istanbul -- Schott Borofloat 33 ULE cam, 25.4 mm / Recep Topçu

Ayhan Kıraç
(536) 830 09 44 – Cevizli / Istanbul -- 110 cm çapında vakum kaplama olanağı

SONOCO A.Ş.
(224) 243 10 76 -- Organize Sanayi Bolgesi Gri Cadde 2, Sokak No. 3 Bursa -- SONOTUBE karton borular / Selda hanım

Teleskop aynalarının kaplanması

Ayna olarak kulanılan optik yüzeylerde başlıca dört farklı tür yansıtıcı kaplama kullanılmakta;
a) tek bir metalik katman,
b) tek bir metalik katman üzerine tek bir kat dielektrik katman,
c) tek bir metalik katman üzerine birden fazla sayıda dielektrik katman,
d) metal ya da cam üzerine doğrudan birden fazla sayıda dielektrik katman.

Ev olanaklarıyla yapılabilecek gümüşle kaplama ilk yönteme bir örnektir. Gümüşle kaplamada (bkz. martin process) gümüş nitrat, saf su, amonyum nitrat, potasyum hidroksit, şeker, etil alkol ve tartarik asit kullanarak teleskop aynasına ortalama % 98’e varan yansıtıcılık kazandırılabilir.

Aynı şekilde bir vakum ortamında aluminyumun buharlaştırılarak cam yüzeye birkaç ‘atom’ kalınlığında kaplanması da birinci yönteme diğer bir örnektir. Bu yöntem ile de % 88 civarında bir yansıtma elde edilebilir. Çevre koşullarına dayanım gözetildiğinde, gümüşle kaplama yönteminden daha iyi sonuçlar vermektedir. Başlangıçtaki % 88 lik yansıtıcılık, aynanın bulunduğu çevre koşullarının içerdiği gazlara (SO2 vbg.) giderek azalabilir. Bu sebeple aynaların belirli aralıklarla yeniden kaplanması gerekir. İkinci yöntem, bu gereksinmi bir ölçüde azaltmak için düşünülmüştür. Aluminyum ile vakumda kaplanan yüzeye daha sonra bir kat silisyum dioksit kaplanırsa, atmosferdeki aşındırıcılara karşı daha iyi bir dayanım elde edilir.

Üçüncü yöntemde temel aluminyum tabaka üzerine piyasadan kolaylıkla bulabilirsiniz. Aluminyum kaplama için de bu konuda makul fiyata hizmet sağlayacak şirketlere ulaşabilirsiniz. İkinci ve üçüncü yöntemleri kullanmak için ise (bildiğim kadarıyla) yurt dışından hizmet almalısınız.